wieder da

Nuggy

probably
Joined
Aug 17, 2005
Posts
4,309
Munachi said:
nun, ich würde beim c&p den letzten satz rausschneiden. kann sonst missverstanden werden ;) und mal die verbindung mit dem räuber und so erklären... und dann erzähl mal was auf rätoromanisch...


Bien di e buna sera’ ein mo dus salids ch’ils turists dalla Val Lumnezia survegnan ad ureglia. Tablas da traffic da tuttas sorts, tablas da firmas e fatschentas, cartas da spisas e bubrondas plurilinguas muossan al hosp ch’el passenta sias vacanzas ella Svizra romontscha. Igl onn 15 a. Cr. han ins l’emprema gada udiu il lungatg latin els cuolms dalla Retia. Il cass ei quei stau cura che la regiun muntagnarda, nua ch’il Grischun sesanfla oz, ei vegnida el possess digl imperi roman. Da lezzas uras ein ils Romans buc gest vegni beneventai cun mauns aviarts dils Rets. Tonaton ein lur vegnentsuenter loschs dad esser ina part dils artavels dils Romans, damai che lezs han purtau ina cultura da tut autra reputaziun en lur regiun muntagnarda. Il romontsch ei la finala il resultat dalla mischeida dil latin popular dalla schuldada romana, emploiai e mercantilists culs lungatgs d’antruras dils Rets. Oz spartan tschun differents idioms il lungatg romontsch, e quei per motivs geografics, historics, confessionals e socials. Muort differentas ambiziuns confessiunalas ed economicas ei il contact denter las regiuns romontschas quasi staus interruts diltuttafatg tochen l’entschatta dall’industrialisaziun.

Gruppas linguisticas romontschas en cefras
Ei dat treis gruppas romontschas ella regiun dallas Alps ch’ein spartidas ina dall’autra. Biebein 500'000 persunas ella regiun dad Udine, Italia dil nord, discuoran friulan, 30'000 persunas en differentas valladas dil Tirol dil sid il romontsch dallas dolomitas e 50'000 svizzers il romontsch grischunes.

La regiun romontscha dil Grischun cumpeglia tschun idioms e numerus dialects locals. Ils tschun idioms senumnan: sursilvan ella Surselva (17'000 persunas), sutsilvan ella Val Schons (1'200), surmiran ella vallada digl Albula ed a Surmir cun exepcziun da Bravuogn (3'000), putèr ell’Engiadina aulta ed a Bravuogn (3'500) ed il vallader ell’Engiadina bassa ed ella Val Müstair (5'500). 65 pertschien dalla populaziun grischuna discuora oz tudestg, 11 pertschien talian, 7 pertschien auters lungatgs e mo pli 17 pertschien romontsch.

L’emigraziun engrevgiescha grevamein il quart lungatg svizzer. A Turitg habiteschen per exempel 2'000 romontschs. Cuera, la capitala dil cantun, vala sco zuppada capitala dils romontschs: dils biebein 35'000 habitonts ein circa in dieschavel da lieunga romontscha. Cheu ein era las pli impurtontas instituziuns dil moviment linguistic romontsch situadas: la Lia Rumantscha sco associaziun da tetg dils romontschs grischuns, igl institut Dicziunari Romontsch Grischun che publichescha in dicziunari enciclopedic, il qual cumpeglia il lungatg romontsch sco era sia historia linguistica e culturala, il Radio e la Televisiun Rumantscha e la finala la partiziun romontscha dalla Scola cantunala e la Scol’aulta da pedagogia dil Grischun.

1983 ha la Lia Rumantscha lantschau il rumantsch grischun sco lungatg a scret unic. Quel ha denton buc mo procurau per avantatgs: Cura ch’ils habitonts dalla Surselva han igl onn 1995 retschiert l’emprema ga ils documents per la declaronza da taglia per rumantsch grischun, ha buca mintgin capiu quei niev lungatg. Consequentamein han biars pretendiu ella per tudestg. La raschun per la creaziun digl esperanto pils romontschs ei il manteniment dil lungatg. Malgrad ch’ins emprova dad introducir il rumantsch grischun ellas scolas, malgrad ch’ins vul confrontar las generaziuns giuvnas cun quei lungatg artificial, regia in cert prighel: nua ch’ei dat ina bilinguitad, sto pil pli il lungatg fleivel ch’ei economicamein da pli pauc’impurtonza untgir. Oz eis ei scadincass da grond’impurtonza da proteger, carezar e tgirar quei lungatg sco sesez. Quei ch’ei inaga iu a piarder, tuorna strusch pli!
 
Il niev cudisch meina il lectur oravontut tras la Lumnezia sila sava dil 21avel tschentaner. La retscha da fofografias alvner da Lucia Degonda datteschan dil temps present. Ellas ein sco supresas e gidan il lectur da capir meglier veta e cultura cun las numerusas nianzas. Il cudisch reflectescha tut tenor optica ton las tematicas mol u era la peisa che mintgina survegn, quei ton neu dil cuntegn sco dil stil. Il brat cuntinuau denter lungatg e cuntegn, natira e cultura, lavur e temps liber, vargau e present, descripziuns e caracterisaziuns motiveschan la lectura dall’ovra.



Aber erzähl mal was über dich.
 
Back
Top